महिलाको यो’नि छे’दन गर्ने एक नि’र्दयी सं’स्कारलाई का’नूनी रुपमा प्रति’बन्ध लगाइएपनि अझै पनि विश्वका कतिपय देशहरुमा यो प्रचल’न कायमै रहेको छ । भारतको एउटा सानो बोहरा मु’स्लिम समु’दायमा यो कु’प्रथा अझै पनि विद्यमान छ । बोहरा समुदायका महिलाहरुले स्वास्थ्यसँग प्र’त्यक्ष सरोकार राख्ने यस कुस’स्कारला’ई हटा’उन विभिन्न अभियान चालेका छन, तथापी यस कु’प्रथामा कुनै क’मि आएको छैन् ।
जसका कारण अधि’कांश महिला स्वास्थ्यमा ग’म्भीर सम’स्या उत्पन्न भएको छ ।मा’सुमा रानालभी सात वर्षकी हुँदा उनकी हजुरअमाले आइसक्रिम र चकलेट किनिदिने प्र’लोभन देखाएर घर बाहिर लैजान्छिन् । च’क’लेट खाने भन्दा उनीमा ग’दगद हुन्छिन् । ‘म निकै खुसी थिए । तसर्थ उनीसँगै म हिडें,’ उनी स्मरण गर्छिन् ।
उनीहरुले मेरो यो’नी तन्का’एर केही चिज का’टे । मलाई ख’पिन’सक्नु पि’डा भयो । ड’रले चि’च्चाए । त्यसपछि उनीहरुले का’टेको ठाँउमा केही का’लो पा’उडर छर्किदिए ।
‘हजुरआमाले मलाई एउटा पु’रानो र जी’र्ण भवनमा पु¥याएपछि भने मेरो म’नमा चि’सो प’स्यो । त्यसपछि उनले मलाई एउटा कोठामा लगिन् । मलाई भु’इँमा ओ’छ्याइएको एउटा कार्पे’टमा बस्न लगाइयो । तत्कालै मेरो पाइ’न्ट खो’लियो,’ सो घ’टनाबारे उनी बे’लिबि’स्तार लगाउछिन्, ‘उनले मेरो हात समाईन भने अर्की महिलाले खु’ट्टा । त्यपछि उनीहरुले मेरो यो’नी तन्का’एर केही चि’ज का’टे
मलाई ख’पिनस’क्नु पि’डा भयो । ड’रले चि’च्चाए । त्यसपछि उनीहरुले का’टेको ठाँउमा केही का’लो पाउ’डर छ’र्किदिए । पाइ’न्ट लगाइदिए र हजुआमाले मलाई घर लगिन् । ’ यो घट’ना ठीक ४० व’र्ष अगाडिको हो । सो घ’टना सम्झेर रानालभी झै पनि दु’खित र ल’ज्जाबोध हुन्छिन् । यसै महिना उनीलगायत अन्य पी’डित महिला महिलाको गु’प्तां’ग ‘छे’दन (फि’मेल जे’निटिय म’ल्टिलेसन अर्थात एम’एमजी) बि’रुद्ध अभिया’नमा संलग्न भएकी छिन् ।
चिकि”त्सकीय कारण छैन
ए’फएमजी अन्र्तगत महिलाको यौ’न अं’गलाई आ’शिक वा पूर्ण रुपमा छे’दन गरिन्छ ।छे’द’नको कुनै चिकित्सकीय कारण छैन् । रानालभीका अनुसार यो सं’स्कार पूर्ण रुपमा पि’तृसता’त्मक सोचमा आधारित छ । यो’नि’च्छेद गरेपछि महिलाको यौ’न श’क्ति घट्ने र बाहिर केटासँग बरा’लिंदै नहिड्ने तथा आफ्नो श्रीमानसँग मात्र भक्त भइ’न्छ भन्ने विश्वासमा यो कु’सस्कारले ज’रा गा’डेको उनको भनाई छ
‘महिलाको यौ’न इच्छा नियन्त्रण गर्नु र उनलाई यौ’न कार्यमा कम आन’न्ददायी बनाउनु यसको मुख्य उदेश्य हो,’ उनी भन्छिन् । कुनैबेला अफ्रिका र मध्येपूर्वका विभिन्न देशहरुमा ए’फएमजी गरिन्थ्यो । तर, भारत, पाकिस्तान, श्रीलंकामा भने यसलाई निकै गो’प्य रुपमा राखियो । यो प्र’था इन्डो’नेसियामा अझै पनि वि’द्यमान रहेको बताइन्छ ।
यमनको एउटा सि’या समू’ह बो’हरा १६ औ शताव्दीतिर भार’तमा आएको थियो । उनीहरुले अहिले ‘गुज्रात र म’हाराष्ट्रमा बसोबास गर्छन् । करिब १० लाख जनसंख्या भएको यो स’मुदाय आफैमा स’मुन्नत छ । तापनी उनीहरु यो कु’रुती र कुप्र’थाबाट माथि उठ्न सकेका छैनन् । जसका कारण यो समुदा’यका अधिकांश व्यक्ति शा’रीरिक र मान’सिक रुपमा अस्व’स्थ हुन थालेका छन् ।
राष्ट्रसंघको सं’कल्प प्र’स्ताब
सन् २०१२ को डिसेम्बरमा राष्ट्रसंघको साधारण सभाले एफ’जीएमलाई नि’र्मूल गर्ने एउटा सं’कल्प प्रस्ताव पारित गरेको थियो । स्थानीय भाषामा यसलाई खा’ट्ना वा यो’नि’च्छेद बताइन्छ । ‘एफजी’एम अझै भित्र भित्रै गो’प्य रुपमा गरिन्छ,’ चेन्ज डट ओरा’जी की प्रिती हरमानले बीबीसीलाई भनिन् । ‘पहिलो पटक भारतका महिलाहरुले ए’फजीएमका’बिरु’द्धमा बोलेका छन् । सन्देश स्पष्ट छ–एफजी’एमलाई प्र’तिबन्ध लगाउनुपर्छ । ’ उनले भनिन् ।
कला इतिहासकार हाबिबा इनसाफ तथा सो समु’दायकी सदस्य भन्छिन्, ‘यो प्र’था अझै पनि को’रियामा विद्यमान छ । हाम्रो समुदायका कोही पनि मानिसले यसको बारेमा नबोले’कोले यो’निच्छे’दको कु’प्रथा कायमै देखिन्छ,’ उनले भनिन् । ‘क्लिनिकल्ली निपू’र्ण व्यक्तिले यो कार्य नगर्ने हुँदा विभिन्न स’मस्या आउने गरेका छ । एफजीएम गर्दा गर्र्दै कतिपय बालिकाको मृ’त्यु समेत भएको छ,’ इन्साफले भनिन् ।
एफजीएमले दी’र्धकालिन अशर गर्ने बताइन्छ । यसले म’नोवैज्ञा’निक र यौ’नको दृष्टिले समेत हा’नी गर्ने विज्ञहरु बताउछन् । ‘क्लिनिकल्ली निपू’र्ण व्यक्तिले यो कार्य नग’र्ने हुँदा विभिन्न स’मस्या आउने गरेका छ । एफजीएम गर्दा गर्र्दै कतिपय बालिकाको मृ’त्यु समेत भएको छ,’ इन्साफले भनिन् । केही वर्ष अगाडि बो’हराको उच्च धा’र्मिक नेता साइ’ड्ना मो’हमद बुरहनुद्दिनलाई एफ’जीएम प्रति’बन्ध गर्न आग्रह गरेका थिए । तर, सो लिखित आग्रहलाई ड’स्ट’बिनमा फा’लिएको उनी बताउँछिन् । ‘महिलाले हाम्रो ध’र्मलाई विना त’र्क पालना गर्नपर्छ,’ सो समुदायका प्रवक्ता भन्छन् ।
कसरी गरिन्छ यो’निछे’दन ?
यो’नीछे’दन विधि विभिन्न जा’तीय समूहहरुबीच फरक फरक हुन्छ । जस्तैः यो’नीको भंगा’कुर पत्र र मु’न्डलाई हटा’इन्छ भने कुनै समुदायले यो’नी मुखको भित्रि भो’गस्ठ (ले’बिया) लाई हटा’उछन् । मु’त्र निका’स हुन र मा’सिक धर्मको समयमा अब’रोध नहोस भनेर सानो द्वार राखिएको हुन्छ । स’हबा’स र बच्चा जन्माउँदा यो’नी आफै खुल्ने बताइन्छ । यस पक्रियाले यो’नीमा संक्रमण, दी’र्घका’लिन पी’डा र बच्चा ज’न्माउदा स’मस्या हुने बताइन्छ । चिकित्सा विज्ञानमा अहिलेसम्म यसको कुनै फाइदा उल्लेख गरिएको छै्न नेपाल समाचारपत्र दैनिक बाट
(यो सामाग्री कुनै जात, धर्म, वर्ण वा समुदायको आस्था प्रति प्रश्न उठाउने उदेश्यले प्रका’शन गरिएको होईन! एफजीएम को वि’कराल अवस्था बारे विश्व स्वास्थ्य संगठनको रिपोर्ट यँहा क्लिक गरि हेर्नुहोला! ‘कसैले स्वीकार गरेपनि नगरेपनि एफ’जीएम एउटा तितो य’थार्थ हो! उठाउन खोजिएको विष’यबस्तु नबुझी सा’माजिक संजालमा कमेन्ट मार्फत जातीय र धार्मिक गालीगलौजमा उ’त्रने प्रति उज्यालो नेपाल खेद व्यक्त’ गर्दछ! -सम्पादक)
